Terapia terapii nierówna. Czym są nurty terapeutyczne i jaki wybrać?

Zdrowie psychiczne powoli zaczyna być traktowane równorzędnie z fizycznym. Wzrost świadomości na ten temat sprawia, że coraz więcej osób szukających pomocy psychoterapeuty zaczęło zauważać, że metody pracy poszczególnych specjalistów potrafią znacząco się od siebie różnić. Czym właściwie są nurty terapeutyczne i jak wybrać najlepszy dla siebie?

Czym są nurty terapii?

Nurty terapii to w skrócie różne szkoły psychoterapii, oparte na innych założeniach teoretycznych (choć pomiędzy niektórymi można zauważyć pewne podobieństwa, a część wywodzi się z siebie nawzajem) i używające do opisu psychiki i zachowania człowieka innego języka.

Z perspektywy pacjenta (w niektórych nurtach słowo to zastąpiono „klientem”, by podkreślić podmiotowość oraz aktywny udział osoby uczestniczącej w procesie terapeutycznym) warto wiedzieć, że każdy z nich nieco inaczej ujmuje mechanizmy powstawania zaburzeń i trudności, z którymi mierzą się ludzie, a także proponuje inne metody i techniki leczenia oraz rozwiązywania problemów. Oto najpopularniejsze z nurtów terapeutycznych.

Terapia psychodynamiczna

Terapia psychodynamiczna wywodzi się z psychoanalizy, której ojcem jest Zygmunt Freud. Ten rodzaj terapii zainteresowany jest głównie przeszłością i dzieciństwem pacjenta oraz tym, jaki wpływ wywierają one na to, czego doświadcza on w chwili obecnej.

W każdym z nurtów psychoterapii relacja terapeutyczna ma istotne znaczenie dla procesu leczenia, jednak w nurcie psychodynamicznym to, jakie emocje terapeuta wzbudza w pacjencie, a także jakie terapeuta odczuwa w stosunku do pacjenta (nazywa się to przeniesieniem i przeciwprzeniesieniem) uważa się za wyjątkowo cenne źródło informacji.

Psychodynamiczna terapia zakłada, że jeśli pacjent osiągnie większy wgląd w to, w jaki sposób jego przeszłość wpłynęła na jego aktualne problemy, uda mu się je przezwyciężyć albo zmniejszyć, a w rezultacie poprawić jakość życia.

Ten nurt terapii znajduje zastosowanie szczególnie w pracy z pacjentami, którzy mierzą się z lękami, depresją, zespołem stresu pourazowego, zaburzeniami kompulsywno-obsesyjnymi czy objawami psychosomatycznymi.

Ponieważ ten rodzaj oddziaływań terapeutycznych wymaga dogłębnego poznania życiorysu pacjenta, często na efekty tej terapii trzeba poczekać nieco dłużej niż w przypadku innych podejść terapeutycznych, chociaż już sam proces opowiadania o traumatycznych doświadczeniach z przeszłości może podziałać na pacjenta terapeutycznie (choć zdaniem krytyków tego podejścia może powtórnie ich straumatyzować).

Terapia poznawczo-behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna zakłada, że trudności, jakich doświadczają ludzie wynikają ze zniekształconych sposobów myślenia o sobie, świecie oraz innych i wyuczonych na ich podstawie nieadaptacyjnych wzorców zachowania.

Chociaż terapeuci poznawczo-behawioralni także zakładają, że mają one swoje źródło w przeszłych doświadczeniach, to w przeciwieństwie do psychoterapeutów psychodynamicznych raczej skupiają się głównie na pracy tu i teraz, ucząc swoich pacjentów lepszego radzenia sobie z problemami, których doświadczają obecnie.

Praca z pacjentami polega przede wszystkim na zmianie nieprzystosowawczych myśli oraz zachowań. W tym celu uczy się ich m.in:

• rozpoznawania zniekształconych myśli, a następnie oceniania ich wiarygodności w oparciu o fakty,
• rozwiązywania problemów z wykorzystaniem skuteczniejszych niż do tej pory strategii,
• stawiania czoła lękom, zamiast ich nadmiernego unikania.

Skuteczność tego rodzaju terapii została wykazana w przypadku takich problemów psychologicznych, jak m.in. depresja, zaburzenia lękowe, uzależnienia, zaburzenia odżywiania czy niektóre zaburzenia osobowości.

Terapia systemowa

Terapia systemowa to nurt terapeutyczny, który zaczął rozwijać się w latach 70. XX wieku w oparciu o cybernetykę i teorię systemów. Terapeuta pracujący w oparciu o niego koncentruje się nie tylko na jednostce, ale bada jej wzajemne powiązania z najbliższymi jej grupami osób, szczególnie zwracając uwagę na interakcje i dynamikę, jakie występują pomiędzy członkami danego systemu. Skupia się na wzorcach zachowań, bez analizy ich przyczyn.

Terapia indywidualna ma na celu identyfikację głęboko zakorzenionych wzorców w relacjach jednostki z innymi. Proces ten pomaga odkryć sposoby, w jaki sposób członkowie systemu komunikują się i zachowują w oparciu o przekonania (najczęściej nieświadome) na temat swoich ról.

Terapeuci systemowi pracują również z większymi grupami osób. Ich zadaniem jest wówczas wprowadzenie takich interwencji, by dany system mógł się zmienić w jak najbardziej korzystny dla jego członków sposób. Taka forma terapii daje wszystkich osobom możliwość zbadania swoich uczuć oraz wyrażenia ich w bezpiecznym, nieoceniającym środowisku. Terapeuta pomaga zrozumieć różnice pomiędzy nimi oraz role, jakie nieświadomie grają w grupie, co może być przyczyną problemów.

Terapia systemowa może przynieść korzyści osobom, które tłumią lub zaprzeczają swoim emocjom albo nie wyrażają potrzeb. Prowadzi to często do nierozwinięcia umiejętności personalnych, a nawet zachowań przemocowych – osoba, która kumuluje złość i nie potrafi jej wyrażać w konstruktywny sposób, może zacząć atakować bliskich w agresywny sposób.

Terapia Gestalt

Terapia Gestalt powstała w latach 50. XX wieku, a popularność zyskała w latach 60. i 70. XX wieku. Została opracowana przez niemieckich badaczy Fritza i Laurę Perlsów jako alternatywa dla tradycyjnej psychoanalizy.  Zakorzeniona jest w teorii Gestalt, zakładającej, że ludzkie umysły postrzegają to, co doświadczamy jako całość, a nie pojedyncze części.

W przeciwieństwie do wspomnianej psychoanalizy terapeuci Gestalt nie koncentrują się na przeszłości pacjentów, a na teraźniejszości i tym, czego doświadczają oni tu i teraz. Celem jest zwiększenie świadomości – swoich myśli, uczuć, zachowań oraz wzorców relacji.

Nurt ten sprawdza się w pracy z osobami, które chcą poszerzyć swoją perspektywę i odkryć swój pełen potencjał, co uważa się w tym nurcie za czynnik leczący prowadzący do dużych zmian w życiu pacjenta. W terapii Gestalt wykorzystuje się często pracę z ciałem, psychodramę oraz ćwiczenia na wyobraźni.

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR) powstała w latach 70. XX wieku. Wywodzi się m.in. ze wspomnianej już wcześniej terapii systemowej, obejmuje założenia psychologii pozytywnej oraz opiera się na dowodach empirycznych. Jej twórcami są Steve de Shazer i Insoo Kim Berg oraz ich współpracownicy z Milwaukee Brief Family Therapy Centrum.

To krótkoterminowe podejście terapeutyczne, które skupia się na przyszłości klienta (terapeuci TSR nie używają określenia „pacjent”). Pracujący w tym nurcie specjaliści nie skupiają się na przeszłości i unikają rozmów o problemach, kierując uwagę na ich potencjalne rozwiązania w oparciu o już posiadane przez klienta zasoby. Celem terapii jest ogólna poprawa jakości życia poprzez wprowadzenie pozytywnych zmian w swoim życiu.   

Terapeuci TSR kierują się w swojej pracy trzema podstawowymi zasadami:

1. Jeśli coś się nie zepsuło – nie naprawiaj tego.
2. Jeśli coś działa – rób tego więcej.
3. Jeśli coś nie działa, nie rób tego więcej – rób coś innego.

Ponadto terapia skoncentrowana na rozwiązaniach zakłada, że klient jest „ekspertem” od własnego życia, dlatego terapeuci nie narzucają mu żadnych własnych interpretacji oraz pozwalają kształtować preferowaną przyszłość w zgodzie z jego własnymi wartościami.

Analiza transakcyjna

Analiza transakcyjna wywodzi się z teorii psychoanalitycznych i jest metodą terapii skonstruowaną w latach 50. przez Erica Berne’a. Zakłada, że na ludzką osobowość składają się trzy stany Ego:

• Dorosły (świadome zachowania, myśli i uczucia, które są adekwatne do aktualnej sytuacji),
• Dziecko (zachowania, myśli i uczucia nieświadomie odtwarzane z okresu dzieciństwa),
• Rodzic (zachowania, myśli i uczucia, które są rezultatem przekazów, jakich doświadczyliśmy od rodziców lub opiekunów).

Celem tego nurtu terapeutycznego jest wzmocnienie stanu Dorosłego u pacjenta. Specjalista zadaje umiejętne pytania, by zidentyfikować, kiedy i dlaczego przechodzi on w tryb ego Rodzica lub Dziecka. Uczy pacjenta strategii, by w danych sytuacjach pozostać w stanie Dorosłego. Analiza transakcyjna zakłada bowiem, że ​​komunikacja pomiędzy dwoma osoba w trybie Dorosłego jest najbardziej efektywna i zdrowa.

Ponadto Berne zidentyfikował, że podczas interakcji międzyludzkich wiele osób gra w pewnego typu „gry”, które często są przewidywalne, ale mają ukryty motyw, stanowiący dla jednego z graczy rodzaj „wypłaty”, np. współczucie lub podziw.

Analiza transakcyjna sprawdzi się z pewnością dla osób, które chcą polepszyć swoje umiejętności komunikacyjne, mają problem z trudnymi rozmowami oraz często popadają w konflikty i nie wiedzą, dlaczego. Podejście zaproponowane przez Berne’a pozwala również na pracę z motywacją, nieadaptacyjnymi przekonaniami oraz powtarzającymi się problemami.

Terapia integratywna

Istnieją różne modele terapii integratywnej, jednak wszystkie zakładają, że techniki pojedynczego nurtu terapeutycznego to za mało, żeby sprostować indywidualnym potrzebom pacjentów. Terapeuci integratywni zakładają, że leczenie jest najskuteczniejsze wtedy, kiedy metody działania są dostosowane do danego człowieka. Wśród zalet tego nurtu wyróżnia się to, że jest:

• zindywidualizowany:  można go dostosowywać do danej osoby oraz sytuacji,
• elastyczny: zakres oraz rodzaj oddziaływań może się zmienić w czasie, np. w oparciu o nowe treści wniesione przez pacjenta podczas sesji, a także bieżące wydarzenia z jego życia,
• holistyczny: pomaga ludziom zintegrować wiele obszarów siebie, takich jak umysł, myśli, emocje, ciało, relacje interpersonalne i duchowość. Terapeuta nie skupia się na jednej perspektywie, dzięki czemu zachęca pacjenta do spojrzenia na siebie jako większą całość.
• modyfikowalny: można go modyfikować w zależności od problemu danej osoby w taki sposób, że terapeuta nie musi ograniczać się do jednego rodzaju technik, a może korzystać z wielu, które wykazują skuteczność w danym obszarze problemowym.

Jak wybrać najlepszy dla siebie nurt terapii?

Pacjenci z powodzeniem korzystają ze wszystkich nurtów terapii. Duże znaczenie ma to, jakie oczekiwania dana osoba ma względem procesu leczenia – jeśli chciałaby się skupić na jak najszybszej poprawie jakości swojego życia, lepiej, jeśli wybierze terapię, która mniej koncentruje się na przeszłości, a bardziej na teraźniejszości i wyznaczaniu celów na przyszłość.

Niektóre nurty terapeutyczne są bardziej konkretne i skupione na działaniu (np. terapia poznawczo-behawioralna), dzięki czemu pacjent ma poczucie, że szybciej robi postępy. Inne rodzaje terapii mogą przypominać „luźną” rozmowę, co dla niektórych bardziej zadaniowych pacjentów może okazać się zniechęcające. Z kolei inni mogą czuć, że terapeuci zorientowani na cel wykazują za mało empatii w stosunku do ich problemów i traktują ich bezosobowo. Nie wszystkim mogą też odpowiadać bardziej abstrakcyjne techniki, takie jak praca na wyobraźni czy analiza fantazji lub snów, z których korzystają psychoterapeuci pracujący m.in. w takich nurtach, jak psychodynamiczny czy Gestalt. Warto też pamiętać, że w terapii kluczowe znaczenie ma także osobowość terapeuty, gdyż za jeden z najważniejszych czynników leczących uważa się relację terapeutyczną. Psychoterapeuta może być najlepszym specjalistą w swojej dziedzinie, jeśli jednak nie będziemy się czuć w jego obecności komfortowo, a jego osobowość, energia, sposób formułowania myśli itp. będzie nas irytować, najprawdopodobniej nie skorzystamy z jego pomocy tak, jak stałoby się to w przypadku osoby, która wzbudzałaby naszą sympatię.