To dzięki niemu Zachód poznał uważność. Jon Kabat-Zinn pomógł milionom cierpiącym ludzi
Pionier medytacji mindfulness na Zachodzie; twórca rewolucyjnego programu MBSR (Redukcji Stresu Opartej na Uważności), który zmienił życie milionów ludzi; autor słynnej książki “Życie. Piękna katastrofa”, biolog molekularny. Jego praca, która łączy starożytne praktyki medytacyjne z nowoczesną nauką, zrewolucjonizowała sposób, w jaki ludzie podchodzą do zdrowia psychicznego i fizycznego – to dzięki niemu praktyka uważności weszła do głównego nurtu medycyny i psychologii. Poznajcie Jona Kabat-Zinna.
Jon Kabat-Zinn urodził się jako Jan Kabat (Zinn to nazwisko jego żony, Myli), 5 czerwca 1944 roku w Nowym Jorku. Dorastał w rodzinie naukowo-artystycznej – jego ojciec, Elvin Kabat, był wybitnym specjalistą w dziedzinie immunochemii, matka, Sally Kabat, była malarką. Jon postanowił pójść w ślady ojca, ale podejście matki do swojej pracy mocno go inspirowało.
– (Ojciec) był prawdziwym naukowcem, całkowicie żył nauką. (…) Był bardzo znany w swojej dziedzinie i cieszył się uznaniem, a z kolei moja matka nigdy nie wystawiała swoich prac (…). Pierwszą wystawę miała dopiero w wieku 100 lat razem z pięcioma innymi artystami, kiedy mieszkała w domu opieki. Otrzymała mnóstwo pochwał i bardzo się z tego cieszyła. Sprzedała jeden obraz w swoim życiu, a potem żałowała tego do końca życia – chciała go odzyskać – opowiadał Jon Kabat-Zinn w kwietniu tego roku w podcaście “Tetragrammaton with Rick Rubin”.
I ciągnął dalej: “Dorastałem w domu, gdzie z jednej strony była sztuka, która nie była doceniana, ale mojej matce to nie przeszkadzało. Nie potrzebowała uznania. Była po prostu szczęśliwa, mogąc malować. Była bardzo twórcza. (…). Żyła w swoim świecie i była tam najszczęśliwsza. Nawet jako dziecko widziałem, że moi rodzice operują w różnych wymiarach rzeczywistości i kreatywności. Pamiętam to bardzo wyraźnie, myśląc, że musi istnieć sposób, by połączyć te światy. One nie mogą być całkowicie odrębne”. Współistnienie tych dwóch światów Kabat-Zinn odkrył właśnie w medytacji.
Ukończył studia na uczelni Haverford College, zrobił doktorat z biologii molekularnej na prestiżowej Massachusetts Institute of Technology (MIT), gdzie pracował pod okiem Salvadora Lurii, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny. Jednak w 1965 roku w wieku 21 lat poszedł na wykład Philipa Kapleau, nauczyciela zen i autora “Trzech filarów zen”, co zmieniło całe jego życie i ukształtowało jego ścieżkę zawodową. – Tej nocy zacząłem medytować i nigdy nie przestałem – wyznał Rickowi Rubinowi.
Jon Kabat-Zinn, buddyzm i uważność, czyli co to jest MBSR?
Choć Jon Kabat-Zinn nie jest mnichem ani religijnym guru, buddyzm miał kluczowy wpływ na jego życie i pracę. Kapleau nie był jego jedynym nauczycielem – naukowca zainspirowały również nauki mistrza zen Thich Nhat Hanha i Kabat-Zinn zaczął zgłębiać filozofię uważności. Ta wywodzi się z buddyzmu, ale badacz zdecydował się prezentować ją sposób świecki, zrozumiały dla ludzi z różnych kultur i wyznań. Kabat-Zinn, który wywodzi się z żydowskiej rodziny, nawet sam siebie nie chce nazywać buddystą, gdyż “woli stosować uważność w ramach nauki, nie religii”.
Spotkanie z Thich Nhat Hanhem było dla Kabat-Zinna przełomowe. Młody naukowiec zaczął wówczas interesować się wpływem medytacji na zdrowie oraz dobrostan człowieka. Szybko dostrzegł, że techniki te mogą być niezwykle skuteczne w łagodzeniu cierpienia fizycznego i emocjonalnego u pacjentów medycznych. Ten wgląd zainspirował go do opracowania programu, który wprowadził medytację do głównego nurtu opieki zdrowotnej, co jeszcze kilka lat wcześniej wydawało się nie do pomyślenia.
W 1979 roku Kabat-Zinn założył Klinikę Redukcji Stresu w Centrum Medycznym Uniwersytetu Massachusetts (UMass Chan Medical School), gdzie po raz pierwszy wprowadził swój ośmiotygodniowy program MBSR, czyli Mindfulness-Based Stress Reduction. Ten został opracowany w celu pomocy pacjentom klinicznym cierpiącym na przewlekły ból, jednak zastosowanie programu okazało się szersze – skuteczność MBSR potwierdzono również u osób zmagających się ze stresem, lękiem, depresją czy wypaleniem zawodowym.
Redukcja Stresu Oparta na Uważności opiera się na mindfulness i łączy techniki medytacyjne, takie jak uważność oddechu, skanowanie ciała (body scan) oraz joga (głównie hatha joga), pomagając uczestnikom rozwijać zdolność do bycia w pełni obecnym w chwili obecnej, bez oceniania i unikania trudnych emocji.
Dlaczego akurat mindfulness? Kabat-Zinn twierdzi, że współczesne życie, z jego szybkim tempem, zaawansowaną technologią i nieustannym pośpiechem, prowadzi do przewlekłego stresu i niepokoju. Uważa, że praktyka uważności jest odpowiedzią na te problemy (jak również na odczuwane cierpienie) – może pomóc ludziom “wyłączyć autopilota”: zwolnić, skupić się na tym, co naprawdę ważne i nauczyć się reagować na trudności w sposób bardziej spokojny i zrównoważony.
“Chodzi o to, byśmy uświadamiali sobie, kiedy umysł popada w zamyślenie i rozproszenie, i byśmy – najlepiej jak potrafimy – kierowali uwagę na powrót ku temu, co najistotniejsze i najważniejsze dla nas w tej chwili, w “tu i teraz”. (…) Uważność to umiejętność, którą można rozwijać dzięki praktyce, tak samo jak inne umiejętności. Można też myśleć o niej, tak jak myślimy o mięśniu. Mięsień uważności staje się silniejszy, bardziej prężny i elastyczny, gdy go używamy” – pisał Jon Kabat-Zinn we wprowadzeniu do drugiego wydania swojej przełomowej książki “Życie, piękna katastrofa”.
“Pielęgnowanie uważności wymaga, byśmy angażowali uwagę i zamieszkali w chwili obecnej oraz byśmy robili dobry użytek z tego, co widzimy, czujemy, wiemy i czego się uczymy w pewnym procesie” –.
Jednocześnie Kabat-Zinn podkreśla, że uważność nie polega na odrzucaniu trudnych uczuć. myśli i sytuacji, ale na akceptowaniu ich i pozwalaniu im po prostu być. Stąd jego słynne powiedzenie: „Nie możesz zatrzymać fal, ale możesz nauczyć się na nich surfować”. Co to oznacza? Że nie mamy pełnej kontroli nad tym, co dzieje się wokół nas (zewnętrzne okoliczności, jak np. choroby), a nawet w nas (jak trudne emocje czy myśli), ale możemy nauczyć się odpowiadać na to świadomie, z równowagą i spokojem.
– Uzdrawianie nie polega na naprawie – mówił badacz w podcaście Ricka Rubina. – To nie jest pozbywanie się wszystkiego, co w nas złe, aby stać się doskonałym. Chodzi o to, by uznać, że jesteś doskonały dokładnie taki, jaki jesteś. Czasami trudno to zrozumieć, szczególnie gdy zmagamy się z różnymi problemami, ale (…) uzdrowienie to pogodzenie się z tym, jak jest. To nie oznacza, że to lubisz, to nie jest próba naprawy, to rodzaj akceptacji, powiedzenie sobie “ok, widzę to”. Już z tym nie walczysz. (…) I wtedy jesteś przemieniony jako człowiek. Jesteś większy niż myślałeś – dodał.
Co ważne, Kabat-Zinn widzi uważność nie tylko jako narzędzie do zarządzania stresem, ale również jako drogę do głębszego zrozumienia życia. Praktyka uważności, według niego, prowadzi do większej empatii, współczucia i zrozumienia dla siebie i innych. W swoich naukach często podkreśla, że uważność to nie tylko praktyka, ale sposób bycia – postawa życiowa, która pozwala nam żyć pełniej i bardziej autentycznie.
MBSR Jona Kabat-Zinna ma zastosowanie i w medycynie, i w psychologii
Oparty na naukowych dowodach program MBSR zyskał ogromne uznanie w środowisku medycznym i psychologicznym, mimo że Jon Kabat-Zinn zrobił coś, co oba te środowiska odrzucały: podczas kursów łączył w grupach osoby z różnymi diagnozami. To właśnie wtedy okazało się, że uważność pomaga nie tylko na chroniczny ból.
Liczne badania wykazały, że praktyka uważności może znacząco zmniejszyć objawy depresji, lęku, stresu, obniżyć ciśnienie krwi i poprawić sen. Badania dowodzą również, że praktykowanie mindfulness prowadzi do zmian w strukturze mózgu, w szczególności w obszarach związanych z regulacją emocji i uwagą. Sami praktykujący podkreślali, że uważność pomogła im zwiększyć jakość życia oraz przywróciła spokój i radość.
Dzięki Kabat-Zinnowi medytacja przestała być więc postrzegana jako coś ezoterycznego i stała się praktyką uznaną przez naukę, a Amerykanin jest dziś uważany za pioniera, który spopularyzował mindfulness na Zachodzie.
Dziś MBSR ma swoje zastosowanie i w medycynie, i w psychologii. Program MBSR jest obecnie stosowany na całym świecie w szpitalach (jako leczenie uzupełniające), centrach zdrowia psychicznego, uniwersytetach, więzieniach czy dużych korporacjach. Uważność stała się nieodłączną częścią terapii poznawczo-behawioralnej oraz innych form terapii psychologicznej, a wielu psychologów i terapeutów integruje techniki uważności z tradycyjnymi metodami terapeutycznymi, uznając ich skuteczność w leczeniu depresji, lęku, PTSD i innych zaburzeń psychicznych.
Prowadzone są również kursy dla indywidualnych uczestników – w dużych ośrodkach miejskich (również w Polsce), ale także online, co łączy się z pragnieniem Kabat-Zinna, aby uważność była dostępna dla każdego. Prowadzą je certyfikowani instruktorzy. Warto także sięgnąć po książki Jona Kabat-Zinna, których ma w dorobku kilkanaście, a wiele stało się bestsellerami.
Jego najsłynniejsza pozycja, „Życie, piękna katastrofa” z 1990 roku, jest podstawowym i szczegółowym przewodnikiem po programie MBSR, z kolei w wydanym cztery lata później „Gdziekolwiek jesteś, bądź” Kabat-Zinn rozwija temat uważności i przedstawia ją jako praktykę, którą można zgłębiać w każdej chwili życia.
Osobom dopiero rozpoczynającym swoją przygodę z medytacją Kabat-Zinn poświęcił w 2006 roku książkę „Praktyka uważności dla początkujących”. To proste i zrozumiałe wprowadzenie do uważności dla laików, w którym badacz wyjaśnia, jak praktykować medytację uważności, jak radzić sobie z rozpraszającymi myślami oraz jak wprowadzić uważność do codziennych czynności.
Łącząc starożytną mądrość z nowoczesną nauką, Jon Kabat-Zinn stworzył most pomiędzy Wschodem a Zachodem, ucząc nas, jak być w pełni obecnym w naszym życiu i odnaleźć w nim spokój oraz zrozumienie. Jednak według badacza uważność jest również istotna w obliczu wyzwań współczesnego świata, takich jak zmiany klimatyczne, rosnące napięcia społeczne i uzależnienia od technologii.
– Nadszedł czas, abyśmy naprawdę się obudzili. Kiedy ludzkość zrozumie, że na tej małej, niezwykle kruchej planecie musimy wykorzystać pełnię naszych możliwości, aby nie zabijać się nawzajem i nie niszczyć całej planety dla przyszłych pokoleń? Kiedy w końcu dostrzeżemy, że jesteśmy w bliskiej równowadze z różnymi żywymi elementami tej planety, które również narażamy na wyginięcie? – pytał w podcaście “Tetragrammaton with Rick Rubin” Jon Kabat-Zinn, dziś 80-letni emerytowany wykładowca akademicki, który wciąż pozostaje aktywny zawodowo w obszarze uważności, a prywatnie jest spełnionym mężem i ojcem.
– Dlatego uważność to nie tylko lekarstwo dla osób cierpiących z powodu różnych problemów fizycznych czy psychologicznych. Dzisiaj uważność może być lekarstwem dla planety. A kiedy mówię o uważności, mam na myśli także serdeczność. Oba te słowa obejmują współczucie, życzliwość i miłość – dodał. Według twórcy MBSR uważność jest więc nie tylko narzędziem osobistego rozwoju, ale również społecznej transformacji.
Źródło obrazka tytułowgo: „Mindfulness Meditation” by World Economic Forum is licensed under CC BY-NC-SA 2.0.
