Gabor Maté – lekarz, który leczy nie tylko ciało, ale i duszę

Wyobraź sobie, że twoje ciało nie jest tylko maszyną, którą można naprawić tabletkami, ale skomplikowanym systemem, w którym emocje, stres i dawne traumy odgrywają kluczową rolę. Gabor Maté, jeden z najbardziej wpływowych współczesnych lekarzy, od lat udowadnia, że choroby przewlekłe, uzależnienia i problemy psychiczne nie biorą się znikąd – są odzwierciedleniem tego, co przeżyliśmy i czego nie przepracowaliśmy. Jego rewolucyjne podejście do zdrowia pokazuje, że kluczem do prawdziwego uzdrowienia jest nie tylko leczenie ciała, ale także zrozumienie własnej historii i emocji.

Kim jest Gabor Maté?

Dr Gabor Maté urodził się 6 stycznia 1944 roku w Budapeszcie w żydowskiej rodzinie. Był niemowlęciem, gdy nazistowskie Niemcy okupowały Węgry – jego dziadkowe zginęli w Auschwitz, ojciec został zmuszony do pracy przymusowej, a matka, by ratować życie Gabora, musiała oddać go pod opiekę obcych ludzi. Maté wspomina, że to pierwsze doświadczenie z separacją i strachem odcisnęło trwały ślad na jego psychice – właśnie to stało się jednym z powodów jego późniejszego zainteresowania wpływem wczesnych traum na zdrowie fizyczne i psychiczne.

Po wojnie, w 1956 roku, gdy Maté miał 12 lat, jego rodzina wyemigrowała do Kanady, uciekając przed komunistycznym reżimem na Węgrzech. Po ukończeniu medycyny na Uniwersytecie Kolumbii Brytyjskiej początkowo pracował jako lekarz rodzinny, a potem przez wiele lat zajmował się medycyną paliatywną oraz pracą z osobami zmagającymi się z uzależnieniem i bezdomnością w Downtown Eastside w Vancouver, jednej z najbardziej dotkniętych biedą i narkomanią dzielnic Kanady

Dzisiaj Maté jest nie tylko cenionym lekarzem, ale także międzynarodowym autorytetem w dziedzinie traumy, uzależnień, psychosomatyki oraz zdrowia psychicznego. Prowadzi wykłady, warsztaty oraz sesje terapeutyczne na całym świecie. Jego książki, w tym “Kiedy ciało mówi nie. Koszty ukrytego stresu” (2004), “Rozproszone umysły. Przyczyny i leczenie zespołu deficytu uwagi” (2019) i “Mit normalności. Trauma, choroba i zdrowienie w toksycznej kulturze” (2022), stały się międzynarodowymi bestsellerami i są tłumaczone na wiele języków. 

Kanadyjski lekarz regularnie występuje na najważniejszych konferencjach dotyczących psychologii, zdrowia i duchowości, a jego wykłady cieszą się ogromną popularnością na YouTube i TEDx. Czym przekonał do siebie tłumy? Podejście Maté opiera się na holistycznym spojrzeniu na zdrowie, które łączy psychikę, ciało i doświadczenia życiowe.

Trauma według Gabora Maté, czyli klucz do zrozumienia zdrowia i choroby

Gabor Maté uważa, że trauma jest jednym z głównych, a często pomijanych czynników wpływających na zdrowie fizyczne i psychiczne. W przeciwieństwie do tradycyjnego rozumienia traumy, które kojarzy się z pojedynczym, dramatycznym wydarzeniem (np. wypadkiem, wojną, przemocą), Maté definiuje ją szerzej – jako każde doświadczenie, które pozostawia w człowieku trwały ślad emocjonalny, zaburzając jego zdolność do samoregulacji, budowania zdrowych relacji i odczuwania bezpieczeństwa w świecie.

W książce “Kiedy ciało mówi nie” analizuje przypadki osób, u których choroby autoimmunologiczne, nowotwory czy choroby przewlekłe pojawiły się w wyniku długotrwałego tłumienia emocji i nieprzepracowania trudnych doświadczeń z dzieciństwa.

Jak twierdzi Maté, trauma nie polega jednak tylko na tym, co się wydarzyło, ale także na tym, czego zabrakło. Dzieci wychowywane w stresujących warunkach, bez wystarczającego poczucia miłości, bliskości i akceptacji, mogą rozwinąć mechanizmy obronne, które w dorosłym życiu manifestują się jako lęk, depresja, uzależnienia czy choroby 

Trauma a uzależnienia

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych i przełomowych aspektów pracy Gabora Maté jest spojrzenie na uzależnienia. Jego książka “Bliskie spotkania z uzależnieniem. W świecie głodnych duchów” z 2018 roku, w której opisuje swoje doświadczenia z pracy z osobami uzależnionymi w Downtown Eastside, jest uważana za jedno z najważniejszych dzieł w tej dziedzinie. 

Maté definiuje uzależnienie szeroko: nie tylko jako nadużywanie substancji (narkotyki, alkohol, nikotyna), ale także jako kompulsywne zachowania, jak pracoholizm, hazard, zakupoholizm, uzależnienie od mediów społecznościowych i technologii, obsesyjne jedzenie oraz uzależnienie od seksu i pornografii.

Jego podejście opiera się na empatii i próbie zrozumienia, co doprowadziło człowieka do uzależnienia, zamiast go oceniać. Kanadyjczyk twierdzi, że nie są one wynikiem braku silnej woli czy moralnego upadku, ale sposobem radzenia sobie z głębokim, niezagojonym bólem emocjonalnym. Jego zdaniem, uzależnienie pełni funkcję ucieczki przed wewnętrzną pustką, którą trauma pozostawiła w psychice człowieka. 

Jednym z kluczowych założeń Maté jest to, że uzależnienia niemal zawsze mają swoje źródło w dzieciństwie. W rozmowach z osobami uzależnionymi zauważył, że większość z nich doświadczyła trudnych sytuacji we wczesnych latach życia – zaniedbania, przemocy, braku poczucia bezpieczeństwa czy utraty więzi z opiekunami. Przywołuje badania nad tzw. ACES (Adverse Childhood Experiences – Niepożądane Doświadczenia z Dzieciństwa), które pokazują, że im więcej traumatycznych wydarzeń ktoś przeżył jako dziecko, tym większe ma ryzyko uzależnienia w dorosłości.

Badania nad mózgiem potwierdzają zresztą, że dzieci, które dorastały w stresującym środowisku, mają zaburzoną produkcję dopaminy, neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za odczuwanie przyjemności i motywacji. Ponieważ ich mózg nie rozwijał się w optymalnych warunkach, w dorosłym życiu mogą odczuwać chroniczną pustkę i brak wewnętrznego spokoju. Substancje psychoaktywne i kompulsywne zachowania działają jak sztuczne źródło dopaminy, które tymczasowo poprawia samopoczucie, ale z czasem prowadzi do destrukcji.

Jak leczyć traumę?

Maté nie tylko diagnozuje problem, ale też wskazuje drogę do jego rozwiązania. Kluczem do uzdrowienia – według niego – jest świadoma praca nad sobą, zrozumienie swoich emocji i przywrócenie połączenia z własnym ciałem. 

W swojej terapii korzysta z różnych metod, takich jak: praca z wewnętrznym dzieckiem, czyli odnalezienie i uleczenie części siebie, które w dzieciństwie doznały zranienia; praca z ciałem (joga, terapia somatyczna, medytacja); uważność oraz psychodeliki. Maté bada bowiem i promuje terapię psychodeliczną jako potencjalne narzędzie do leczenia traumy w kontrolowanych warunkach terapeutycznych. 

Stres a choroby psychosomatyczne

Gabor Maté podkreśla, że umysł i ciało są ze sobą nierozerwalnie połączone, a stres odgrywa kluczową rolę w powstawaniu i przebiegu wielu chorób przewlekłych. Zwraca uwagę, że stres nie jest jedynie reakcją na trudne sytuacje życiowe, ale może być także efektem nierozwiązanych traum i podświadomych wzorców emocjonalnych. 

Podkreśla też, że problemem nie jest sam stres, ale sposób, w jaki go przeżywamy i czy potrafimy go świadomie regulować. Ludzie, którzy nie pozwalają sobie na wyrażanie złości, smutku czy frustracji, mogą doświadczać tzw. zatrzymanego stresu, który nieustannie obciąża organizm.

W książce “Kiedy ciało mówi nie” Gabor Maté analizuje przypadki osób, u których choroby autoimmunologiczne, nowotwory czy choroby przewlekłe pojawiły się właśnie w wyniku długotrwałego tłumienia emocji i życia w chronicznym stresie. Twierdzi, że ludzie, którzy nie potrafią stawiać granic, tłumią gniew i stawiają potrzeby innych ponad swoje, są bardziej narażeni na choroby. Podkreśla, że to również osoby, które “chowają” swoje prawdziwe emocje, bo  od dzieciństwa były uczone, że “nie wypada się złościć” lub że “trzeba być zawsze miłym”.

Przykładowo, Maté przywołuje badania pokazujące, że osoby cierpiące na stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów czy nowotwory często mają wspólny wzorzec psychologiczny – skłonność do poświęcania się dla innych, unikania konfliktów i tłumienia negatywnych emocji. 

Wyróżnia też kilka kluczowych mechanizmów, poprzez które stres wpływa na zdrowie, jak nadaktywacja układu współczulnego. Gdy organizm jest w stanie ciągłego napięcia, dochodzi do nadmiernej produkcji hormonów stresu, takich jak kortyzol i adrenalina. Ich przewlekłe działanie może prowadzić do stanów zapalnych, osłabienia odporności i uszkodzeń narządów wewnętrznych.

Krytyka współczesnego systemu medycznego przez Gabora Maté

Maté zwraca uwagę, że styl życia promowany w zachodnich społeczeństwach prowadzi do wzrostu liczby chorób psychicznych i przewlekłych schorzeń fizycznych. Według niego kultura zachodnia opiera się na:

• Chronicznym stresie i przeciążeniu – współczesne społeczeństwo kładzie nacisk na produktywność, rywalizację i osiągnięcia, co prowadzi do chronicznego stresu.
• Ignorowaniu własnych emocji – wiele osób nauczyło się tłumić swoje uczucia, co prowadzi do wewnętrznego napięcia i somatyzacji (manifestowania się problemów psychicznych w postaci dolegliwości fizycznych).
• Oddzieleniu człowieka od jego prawdziwych potrzeb – zamiast skupiać się na autentycznych relacjach, spokoju wewnętrznym i równowadze emocjonalnej, społeczeństwo promuje konsumpcjonizm i zewnętrzne sukcesy jako źródło szczęścia, co w dłuższej perspektywie prowadzi do frustracji i poczucia pustki.

Gabor Maté otwarcie krytykuje też biomedyczny model leczenia, który jego zdaniem redukuje pacjentów do zbioru objawów, ignorując holistyczne spojrzenie na człowieka – jego emocje, doświadczenia życiowe, relacje społeczne i warunki środowiskowe. Uważa, że medycyna konwencjonalna często skupia się na tłumieniu symptomów, zamiast szukać prawdziwych przyczyn chorób.

Według Maté współczesny system zdrowia koncentruje się na leczeniu skutków, a nie przyczyn, przez co pacjenci wpadają w błędne koło przewlekłych chorób, na które przepisuje się coraz więcej leków, zamiast analizować, co stoi za ich powstawaniem. Podkreśla, że lekarze często traktują pacjentów jako oddzielne narządy do naprawy, zamiast jako złożony organizm, w którym ciało, umysł i emocje są ze sobą nierozerwalnie połączone. Maté podkreśla, że zmiana podejścia do zdrowia musi nastąpić zarówno na poziomie indywidualnym, jak i systemowym. 

Jego podejście inspiruje lekarzy, terapeutów i psychologów na całym świecie do bardziej całościowego patrzenia na zdrowie człowieka. Jednocześnie krytyka systemu medycznego w ujęciu Kanadyjczyka budzi kontrowersje – niektórzy lekarze uważają, że medycyna nie może opierać się wyłącznie na psychologii i emocjach, ponieważ wiele chorób ma podłoże biologiczne i niezwiązane z traumą. Inni zauważają, że choć emocje mogą wpływać na zdrowie, to ich rola w chorobach przewlekłych nie jest jednoznacznie udowodniona naukowo.

Mimo to Gabor Maté, lekarz, który wykracza poza tradycyjne ramy medycyny, pozostaje autorytetem. Dzięki swojej pracy pomaga ludziom lepiej zrozumieć siebie i swoje emocje, A  Jego książki i wykłady zmieniają sposób, w jaki patrzymy na choroby, uzależnienia i ludzką psychikę, dając nadzieję na bardziej świadome i zdrowe życie.